متن مصاحبه دکتر رسول زوارقی با پایگاه سخن پرس در رابطه با کتاب و کتابخوانی

به گزارش سخن، کتاب وکتاب خوانی در  همه ی زمان ها مورد تاکید بوده زیرا تاثیرات مستقیم در جامعه دارد، که هم چنین مقام معظم رهبری نیز تاکیدات بسیاری در این مورد داشته اند، که از جمله فرموده اند: ” امروز كتابخوانى و علم‏ آموزى، نه تنها يك وظيفه ‏ى ملى، كه يك واجب دينى است.”

بدین جهت در این باره با یکی از استاد ها و دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی به  گفت و گو نشستیم:

سخن: لطفا خودتان را معرفی کنید.

اینجانب رسول زوارقی عضو هیئت علمی انشگاه تبریز، استادیار، و مدیر گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز و رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی آذربایجان شرقی هستم.

سخن: مختصری از اهداف انجمن کتابداری شاخه آذربایجان توضیح دهید.

این انجمن که با همکاری برخی از دلسوزان حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی که دغدغه اعتلای کتابخانه‌ها و مطالعه و حرفه کتابداری داشتند از سال 1392 ایجاد و هم‌اکنون وارد سال سوم فعالیت خود شده است. فعالیت‌های این انجمن طیف وسیعی از فعالیت‌های علمی، ترویجی، آموزشی، اجرایی، و پژوهشی را در بردارد. با توجه به اینکه این انجمن در قالب انجمن‌های علمی وزارت علوم مجوز فعالیت دارد از ماهیتی کاملاً علمی برخوردار است. بااین‌وجود این ماهیت علمی و دانشگاهی باعث نشده که انجمن به سایر مباحث ورود نداشته باشد. انجمن کارگاه‌های متعددی برگزار کرده زمینه افزایش مطالعه و کتاب‌خوانی را در سطح جامعه فراهم کرده، زمینه آشنایی علاقه‌مندان را به مباحث جاری علم اطلاعات و دانش‌شناسی برقرار کرده، درزمینهٔ برگزاری دوره دانش‌افزایی عمومی با تأکید باسواد اطلاعاتی فعالیت داشته، با حساسیتی که روی کودکان داشته روی آن‌ها حسابی ویژه بازکرده و برنامه‌های متعددی برای آن‌ها از نظر ترویج مطالعه و خواندن اجرا کرده، در جهت روزآمدسازی و ارتقای اعضای حرفه کتابداری و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان علم اطلاعات و دانش‌شناسی برنامه‌ریزی کرده و چندین برنامه ترویجی و کارگاهی برای آن‌ها برگزار کرده. در برگزاری چندین نشست ملی و هم‌اندیشی مشارکت داشته است. با سازمان‌های متعدد ازجمله نهاد کتابخانه‌های عمومی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری و … در ارتباط بوده و برخی برنامه‌ها را با هماهنگی آن‌ها اجرایی کرده است. همچنین به عنوان چشم بینای رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و حرفه کتابداری مسائل مرتبط با رشته و حرفه را در سطح استان رصد و پیگیری می‌کند.

سخن: سرانه مطالعه در کشور چه میزان است؟

در این خصوص آمارهای متعددی ارائه‌شده ولی من بدون اینکه به این آمارها بپردازم بر این مسئله تأکید می‌کنم در کل وضعیت مطالعه در سطح کشور و استان مطلوب و رضایت‌بخش نیست. ظریفی به‌خوبی گفته بود که دو چیز در بحران است؛ یک آب و دیگری کتاب. اولی از مصرف بیش‌ازحد معمول و دومی از مصرف بسیار کمتر از حد معمول. بااین‌وجود این گفته به این معنی نیست که شهروندان نمی‌خوانند! آن‌ها می‌خوانند ولی مطالعه نمی‌کنند. چه‌بسا بسیاری از جوانان و نوجوانان این مرزوبوم شاید روزانه چندین ساعت را در شبکه‌های اجتماعی به خواندن مطالب اختصاص دهند؛ ولی این خواندن مطالعه نیست چراکه موجب افزایش افق دید آن‌ها ، افزایش توانمندی و مهارت‌های آن‌ها، افزایش بینش و نگاه تحلیلی آن‌ها نمی‌شود و صرفاً به‌عنوان یک عنصر منفعل آن‌ها را با حجم انبوهی از پیام هالی بعضاً تبلیغاتی و سفارشی روبرو می‌سازد که از ارزش محتوایی چندانی برخوردار نیستند و بازخورد خواندن این‌همه پیام (البته اگر شخص بتواند همه آن‌ها را بخواند) داشتن نوعی حس‌آگاهی کاذب و ساختگی است که افت بسیار بزرگی برای جامعه معاصر ما است.

سخن: دلیل عدم کتاب‌خوانی چیست؟

دلایل متعددی می‌توان برای این عارضه خطرناک بیان کرد. البته هیچ‌کدام از این دلایل به‌خودی‌خود موجب مطالعه اندک نمی‌شوند و محتمل است چندین عامل باهم دست‌به‌دست دهند و این مشکلات را دامن زنند. من این دلایل را به ترتیب اهمیت عرض می‌کنم:

1. کم‌اهمیت شمردن مطالعه و کتاب‌خوانی در سطح خانواده‌ها (کودک از محیط خانواده و از آغوش مادر باید با کتاب و خواندن آشنا شود)؛
2. کم توجهی به کودکان و نوجوانان و غفلت از عادت دهی آنها به مسئله خطیر مطالعه
3. عدم برنامه‌ریزی آموزشی کتابخانه محور در آموزش‌وپرورش (هیچ جایگاهی برای مطالعه فرا درسی و کتابخانه محور در مدارس ما پیش‌بینی‌نشده است؛ کتاب درسی و کمک‌درسی دیگر جایی برای مطالعه باقی نگذاشته است؛ نظام درسی تک متنی که فقط حول کتاب درسی می‌چرخد چیزی بیش از این را منجر نمی‌شود. ).
4. عدم توجه به ذائقه‌های انتشاراتی نسل جدید
5. دیدگاه‌های خنثی یا حتی منفی نسبت به اهل مطالعه (که متأسفانه اخیراً در حال رشد است) مبنی بر بدون استفاده بودن و الگو نبودن یک شخص اهل مطالعه در سطح جامعه
6. مساوی فرض کردن مطالعه با تحصیل و عدم توجه به دیگر کارکردهای مطالعه ازجمله اطلاع‌رسانی، آموزش، پژوهش، سرگرمی، تعالی فکر و روح
7. ظهور فناوری‌های نوین و تلقی آن به‌عنوان تهدید در برابر کتاب‌خوانی (حال‌آنکه باید توجه داشت علی‌رغم تهدیدهای این فناوری‌های نوپدید برخی فرصت‌ها نیز در دل آن‌ها نهفته است که باید از آن‌ها در ترویج و تعمیق مطالعه و خواندن استفاده کرد)

سخن: فضاهای مجازی چه تأثیراتی را بر کتاب‌خوانی گذاشته‌اند؟

چنانکه در سؤالات قبلی نیز عرض شد فضای مجازی محیطی غیرواقعی برای شناخت واقعیت فراهم کرده و با بهره‌گیری از ویژگی تنبلی انسانی واقعیت‌ها را به‌صورت ساختگی و انتزاعی برای وی می‌نماید. هر چیزی که ریشه در فضای مجازی دارد با سرعت، غفلت، کثرت همراه است. البته شاید برای برخی کارکردهای فضای مجازی این سه عنصر سودمند باشند. مثلاً شاید بازاریابی در این فضا به‌خوبی مؤثر واقع شود چرا یک بازاریاب به‌صورت سریع و با تغافل مخاطب حجم کثیری از اطلاعات تبلیغاتی خود را به مخاطبان منتقل کند و برخی از کالاهای خود را با کمترین زحمت به فروش رساند. ولی مطالعه و کتاب‌خوانی سریع حجم انبوهی از مطالب در مدت‌زمان بسیار اندک، به‌ویژه مطالبی که از روی غفلت به‌دست‌آمده‌اند و تضمینی در خصوص کیفیت محتوای آن وجود ندارد نمی‌تواند برای خوانندۀ آن ثمری داشته باشد.

سخن: انجمن کتابداری چه برنامه‌هایی برای افزایش میران مطالعه و ترغیب افراد به کتاب خواندن دارد؟

با توجه به ماهیت علمی انجمن و اینکه اعضای این انجمن بیشتر دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی هستند و امکان عملیاتی کردن برنامه‌های خود را فی‌نفسه ندارند، ما بیشتر سعی می‌کنیم در قالب اتاق فکر مطالعه و خواندن استان عمل کنیم. در این راستا هم رایزنی‌های فراوانی نیز با سازمان‌های استانی داشته‌ایم که متأسفانه تا این لحظه موفقیت چندانی در این خصوص به دست نیاورده ایم. اوج این فعالیت‌ها در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تبریز بود که انجمن توانست با حمایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مجموعه نشست‌ها، کارگاه‌ها، و برنامه‌های ترویجی در راستای ترغیب خواندن و مطالعه اجرا کند که واقعاً از بازخورد بسیار خوبی در سطح جامعه برخوردار بود. یا برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تبریز امسال، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی آذربایجان در نظر دارد برنامه‌هایی با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی استان در راستای  افزایش میزان مطالعه و خواندن در سطح استان اجرا کند. با این‌ وجود تاکنون تلاش‌های و مشورت‌های فکری انجمن با سایر سازمان‌ها و نهادها در این خصوص نتیجه چندانی در برنداشته است. به‌عنوان نمونه انجمن در راستای این فعالیت‌ها پیرو جلسه‌ای با معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری تبریز و به پیشنهاد خود شهرداری، تفاهم‌نامه‌ای در جهت اجرایی سازی برنامه‌های این‌چنینی تدوین کرد و مقرر شد این تفاهم‌نامه با مشارکت انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی آذربایجان شرقی، دانشگاه تبریز، و شهرداری تبریز اجرایی شود که متأسفانه بعد از تدوین تفاهم‌نامه تاکنون تصمیمی در خصوص تصویب این تفاهم‌نامه در شهرداری اتخاذ نشده است. با این وجود ما همچنان امیدوارم به زودی شاهد نهایی و اجرایی شدن این تفاهم نامه باشیم. مفاد این تفاهم‌نامه عبارت بود از:

1. تشکیل اتاق فکر ترویج خواندن، مطالعه و کتاب‌خوانی در راستای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در این خصوص؛
2. فراهم آوردن تهمیدات لازم برای برگزاری دوره‌های آموزش سواد اطلاعاتی خاص شهروندان تبریزی؛
3. فراهم آوردن تهمیدات لازم برای ایجاد کلینیک‌های کتاب در جهت ارائۀ خدمات به شهروندان تبریزی؛
4. فراهم آوردن اسباب ترغیب عموم شهروندان تبریزی به خواندن، مطالعه و کتاب‌خوانی؛
5. انجام طرح‌های پژوهشی برای رصد خواندن، مطالعه و کتاب‌خوانی در میان طبقات مختلف شهروندی و تدوین راهبردهایی در جهت بهبود وضعیت؛
6. فراهم آوردن تهمیدات لازم برای ایجاد پاتوق‌ها و محیط‌های غیررسمی مروج خواندن در جهت ارائۀ خدمات به شهروندان تبریزی؛
7. فراهم آوردن تهمیدات لازم برای برپایی کتابخانه‌های سیار در جهت ارائه خدمات خواندن به شهروندان تبریزی؛
8. فراهم آوردن تمهیدات لازم برای برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن خدمت و بازآموزی خاص کارکنان شاغل در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، مراکز اسناد، آرشیوی و بایگانی، فرهنگسراها، و خانه‌های سلامت وابسته به شهرداری تبریز؛
9. ارائۀ مشاوره در خصوص ثبت شهر تبریز به‌عنوان پایتخت کتاب در سطح کشور (مدنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) و پایتخت جهانی کتاب (مدنظر یونسکو)؛
10. ارائۀ مشاوره‌های علمی، فنی، و فرهنگی لازم در خصوص احداث باغ کتاب در باغ شهر تبریز.

ادامه در پایگاه خبری تحلیلی سخن